عضویت 153کشور و در صف بودن 30کشور دیگر برای عضویت در این سازمان، نشان‌دهنده اهمیت بالای سازمان جهانی تجارت یا همان WTO است. سازمان جهانی تجارت امروز به مهم‌ترین نهاد تجارت جهانی تبدیل شده و قواعد و مقررات آن ناظر بر بیش از 95درصد تجارت کالا و خدمات مورد مبادله میان کشورهای جهان است. کشورمان نیز در سال 1375 درخواست عضویت خود را به این سازمان ارائه کرد.
این درخواست پس از طی فراز و نشیب‌های فراوان در تاریخ 5 خرداد سال 1384 با اجماع اعضای سازمان جهانی تجارت پذیرفته شد و از آن زمان ایران به‌عنوان عضو ناظر در این سازمان محسوب می‌شود. با تشکیل گروه کاری الحاق جمهوری اسلامی‌ایران در سازمان جهانی تجارت در پنجم خرداد سال1384 فرایند الحاق کشورمان رسماً آغاز شد و پس از طی این فرایندکه خود مستلزم انجام مذاکرات پیچیده و طولانی با اعضای گروه کاری است، ایران به عضویت دائم این سازمان درخواهد آمد.
گزارش رژیم تجاری ایران نیز که یکی از مراحل مهم الحاق است، اوایل ماه جاری به سازمان جهانی تجارت ارائه شد تا ایران پس از یک دهه تلاش یک گام دیگر به پیوستن به WTO نزدیک شود. البته امید نمی‌رود که مذاکرات پیوستن ایران به این سازمان طی حداقل 5سال آینده پایان پذیرد. بنابراین فعلا نمی‌توان به عضویت ایران در این سازمان در کوتاه‌مدت امید داشت.
سازمان جهانی تجارت علاوه بر انجام اختیارات گات که فقط ناظر بر تجارت کالا بود، به حوزه‌های خدمات و حقوق مالکیت فکری نیز وارد شد. به این ترتیب، هم‌اکنون 3حوزه تجارت کالا، خدمات و حقوق مالکیت فکری تحت شمول سازمان جهانی تجارت قرار گرفته است. هدف این سازمان این‌گونه تعریف شده است: «ایجاد یک نظام قانونمند تجاری بین کشورهای عضو برای افزایش اشتغال، درآمد، تقاضای مؤثر و سطح زندگی در محیطی قابل‌پیش‌بینی، مطمئن و شفاف به‌نحوی که توسعه تجارت با روندی پایدار و با حفظ محیط‌زیست ادامه یابد.» اما بر خلاف این تعریف پرطمطراق، آنچه به زبان ساده می‌توان هدف WTOنامید، حذف عوارض و تعرفه‌های واردات و صادرات میان کشورهای عضو است. براساس قوانین سازمان جهانی تجارت، کشورها باید تعرفه‌ها را به‌تدریج حذف کنند.
طبقه‌بندی اعضا
گذشته از کشورهای عضو ناظر در سازمان جهانی تجارت که باید متعاقباً درخواست عضویت کامل خود را تسلیم کنند، اعضای سازمان جهانی تجارت که از عضویت کامل در این سازمان برخوردارند به 2 دسته اعضای اولیه و اعضای ملحق شده تقسیم می‌شوند. اعضای اولیه همان طرف‌های عضو موافقت‌نامه گات تا پایان سال 1994 و نیز جامعه اتحادیه اروپا هستند که در مهلت 2ساله پس از تأسیس سازمان جهانی تجارت که موافقت‌نامه آن برای پذیرش مفتوح بوده است به عضویت این سازمان در آمده‌اند. شمار اعضای اولیه 128 عضو است.
پس از آن 25 کشور دیگر به عضویت این سازمان درآمدند تا تعداد اعضای آن به 153عضو کنونی برسد. این 25 عضو، اعضای ملحق‌شده نامیده می‌شوند و از سپتامبر 2008 تاکنون 30کشور در فرایند الحاق به سازمان جهانی تجارت قرار گرفته‌اند.
شرایط متفاوت الحاق
فرایند الحاق به سازمان جهانی تجارت با دیگر سازمان‌های بین‌المللی به کلی متفاوت است و اساساً بر مبنای فرایند مذاکره است. این امر الحاق به این سازمان را به روندی پیچیده، زمان‌بر و دشوار بدل ساخته است.
الحاق به سازمان جهانی تجارت، طی مذاکراتی صورت می‌گیرد که در آنها کشورهای متقاضی الحاق باید بپذیرند جهت مطابقت قوانین ملی خود با مقررات موافقت‌نامه‌های چند‌جانبه سازمان اقداماتی را به عمل آورند. علاوه بر این لازم است تعهداتی را برای کاهش تعرفه‌ها و اصلاح مقررات خود به‌عهده بگیرند تا دسترسی بیشتری را برای کالاها و خدمات خارجی فراهم کنند.
مراحل الحاق به سازمان جهانی تجارت
1- درخواست عضویت و تشکیل گروه کاری
2- بررسی رژیم تجارت خارجی کشور متقاضی الحاق
3- مذاکرات دوجانبه
4- توافق در مورد گزارش گروه کاری
5- تصویب نهایی اسناد الحاقی کشور متقاضی در شورای عمومی یا کنفرانس وزیران سازمان
6- مهلت 3ماهه برای تصویب الحاق در پارلمان کشور متقاضی
مراحل پیش از پذیرش تقاضای الحاق
1- ارسال نامه رسمی درخواست کشور متقاضی به پاسکال لامی، مدیرکل سازمان جهانی تجارت
2- در نامه درخواست باید تقاضای کشور برای پیوستن به سازمان جهانی تجارت، رسما مطرح شود.
3- نامه درخواست کشور متقاضی به‌عنوان سند سازمان جهانی تجارت به تمامی کشورهای عضو ارائه می‌شود.
4- تقاضای پذیرش کشور متقاضی در شورای عمومی سازمان جهانی تجارت مطرح می‌شود.
5- درصورت موافقت شورای عمومی سازمان با پذیرش کشور متقاضی، مراحل الحاق رسما آغاز می‌شود.
گفتنی است ایران این مرحله را گذرانده است. البته گذر از این مرحله برای کشورمان حدود 10سال طول کشید.
درباره مراحل عمومی‌پیوستن به سازمان
فرایند الحاق به سازمان جهانی تجارت، فرایندی طولانی و چندمرحله‌ای است که هر مرحله از آن الزامات و شرایط خاص خود را می‌طلبد. کشوری که خواهان عضویت در این سازمان است، ابتدا باید تقاضای عضویت خود را به وسیله دبیرکل سازمان به اطلاع سایر اعضا برساند. پس از طرح تقاضای این کشور در جلسه شورا و به مجرد اینکه درخواست این کشور مبنی بر عضویت پذیرفته شود، یک گروه کاری جهت رسیدگی به تقاضای عضویت کشور متقاضی تشکیل شده و این کشور، گزارشی از سیاست‌های تجاری خود (گزارش رژیم تجاری) تهیه و به‌این گروه ارائه می‌دهد.
